Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

 

Πάντα θα θυμάμαι τη μητέρα μου, κάποια χρόνια πριν και ενώ σπούδαζα ήδη ψυχολογία, να έχει πάρει ένα φύλλο χαρτί  απλό και να έχει σχεδιάσει λίγο άκομψα και όχι με τόση προσοχή κατά μήκος όλης της σελίδας, ένα τεράστιο δέντρο με πάρα πολλά κλαδιά τοποθετώντας πολλά και διάφορα ονόματα. Ήθελε να το τοιχοκολλήσει στο τοίχο "για να θυμάται" καθώς λέει. Στην αρχή δεν είχα καταλάβει γιατί δεν του είχα δώσει πολύ μεγάλη προσοχή, ωστόσο όταν εστίασα στη κακοσχηματισμένη και πρόχειρη ζωγραφιά, κατάλαβα ότι η ζωγραφιά ήταν περισσότερο από ένα δέντρο. Ήταν ένα δέντρο όπου στα κλαδιά του εκτείνονταν και έπαιρναν το όνομα του κάθε άμεσου συγγενικού προσώπου της  μητέρας μου (αδέρφια, γονείς, αδέρφια γονιών, παππούδες κ.ο.κ) και είχε αναγράψει στο τέλος της σελίδας "Το δέντρο της ζωής". Στα τότε περιπαιχτικά μου σχόλια που της έλεγα για τη ζωγραφιά - γιατί πάντα μου άρεσε να τη πειράζω- μου έλεγε ότι δεν την ενδιέφερε να τη φτιάξει όμορφη ή καλόγουστη. Το μόνο που ήθελε ήταν να παρουσιάσει τις γενιές και να δει στο σύνολο τη ζωή της και από που προέρχεται...

Βέβαια από τότε που είχα γνώση της ψυχολογίας και ήδη της συστημικής θεραπείας, μου είχε προκαλέσει τρομερή εντύπωση αλλά το είχα βάλει στο πίσω μέρος του μυαλού μου να το ξανασκεφτώ όταν θα είμαι πιο έτοιμη να εντρυφήσω σε αυτό. Και κάπου , περίπου 5 χρόνια μετά ξεκίνησα τη συστημική θεραπεία και πιο συγκεκριμένα την θεωρητική και πρακτική εφαρμογή στο γενεόγραμμα.

Διαβάζοντας το βιβλίο "Το γενεόγραμμα : εργαλείο αξιολόγησης για την οικογένεια " των Μακ Γκόλντριν και Γκέρσον διερευνώ και μελετώ γενικότερα την αναγκαιότητα που δημιουργεί ένα εργαλείο σαν και αυτό αλλά και γενικότερα τη θεραπευτική του αξία αλλά και την γοητεία που ασκεί.

Το γενεόγραμμα εισάχθηκε και αναπτύχθηκε από το ψυχίατρο Μurray Bowen, εκπρόσωπο της οικογενειακής θεραπείας, αλλά χρησιμοποιήθηκε και από θεραπευτές κι άλλων θεωρητικών προσανατολισμών. Η βασική υπόθεσή του είναι ότι τα συμπτώματα αντανακλούν την προσπάθεια προσαρμογής ενός συστήματος στο συνολικό πλαίσιο, κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. 

Τι θα μπορούσε να είναι ένα γενεόγραμμα; Στην ουσία πρόκειται για ένα υπόδειγμα σχεδίου, ένα τύπου οικογενειακό δέντρο όπου αναγράφονται πληροφορίες σχετικά με τα μέλη της οικογένειας και τις σχέσεις τους κυρίως σε βάθος τριών τουλάχιστον γενεών. Συνήθως έχει τη μορφή μιας γραφικής παράστασης που παρέχει μια συνοπτική γενική εικόνα των ποικίλων και σύνθετων οικογενειακών προτύπων μεταξύ του "κλινικού προβλήματος" και οικογενειακών συμφραζόμενων καθώς και την εξέλιξή τους στο χρόνο. Και εδώ κυρίως εντοπίζεται η θεραπευτική του αξία.

Συνεπώς, αν εστιάσουμε στη ψυχοθεραπευτική διαδικασία, μαζί με το κλινικό ιστορικό το γενεόγραμμα παρέχει μια ικανή, συνοπτική κλινική εικόνα η οποία βοηθά ένα θεραπευτή που δεν έχει μελετήσει σε βάθος ένα ορισμένο περιστατικό, να αδράξει γρήγορα πολλές πληροφορίες για μία οικογένεια αλλά και να σχηματίσει υποθέσεις για τις πιθανές δυναμικές όσο και προβληματικές. Συνεπώς όπως η γλώσσα καθιστά δυνατές και οργανώνει τις νοητικές διεργασίες, έτσι και τα οικογενειακά διαγράμματα όπου χαρτογραφούνται οι σχέσεις και λειτουργικά πλέγματα και μοτίβα σχέσεων, βοηθούν για το αν και κατά πόσο περιστατικά και σχέσεις στη ζωή των ανθρώπων που αιτούνται κάθε είδους βοήθεια συνδέονται με μορφές υγείας ή νοσηρότητας.

Το γενεόγραμμα δεν αποτελεί αντικειμενική καταγραφή των γεγονότων, δηλαδή αν σε μια οικογένεια ή γενεές έτσι συνέβησαν τα πράγματα, αλλά πολύ περισσότερο αφορά ένα μάλλον υποκειμενικό και ερμηνευτικό εργαλείο. Δηλαδή ο κάθε άνθρωπος που αιτείται βοήθεια ξεκινά να αφηγείται το δικό του οικογενειακό του δέντρο όπως αυτός αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει την ιστορία του και λιγότερο μας απασχολεί αν όντως έγιναν έτσι τα πράγματα. Και ο λόγος είναι ότι καθώς κάποιος αντιλαμβάνεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο το οικογενειακό του δέντρο και με πολύ απλά λόγια "από που προήλθε", τότε μπορεί να γίνει πιο ξεκάθαρο και ο τρόπος και τα μοτίβα σχέσεων που ακολουθεί στη ζωή του- λειτουργικά ή μή.

Σε τι βοηθάει ένα γενεόγραμμα; Βοηθάει τα μέλη μιας οικογένειας να δουν με νέο τρόπο τον εαυτό τους , συντελεί σημαντικά στη "συνεργασία" για την οικογένεια (ή μόνο έναν από αυτούς που αιτείται βοήθειας) στη θεραπευτική διαδικασία. Ωστόσο βοηθά και τον συνεντευκτή να αναπλαισιώσει θέματα συναισθηματικά φορτισμένα , να αποτοξινώσει και να τα ρυθμίσει σε φυσιολογικά επίπεδα, ώστε να μην δηλητηριαστούν πλέον τα μέλη μιας οικογένειας, δημιουργώντας στην ουσία μια συστημική προοπτική βοηθώντας στην παρακολούθηση των οικογενειακών προβλημάτων στο χώρο και στο χρόνο. Δίνει επίσης ένα νόημα στο πως απλά "προέκυψαν" τα πράγματα, σχέσεις και καταστάσεις που μόνο τυχαία  και ασύνδετα δεν θα μπορούσαν να είναι.

Το γενεόγραμμα ως εργαλείο, αν το βλέπαμε ως ένα θεατρικό έργο, περιλαμβάνει όλα τα πρόσωπα του έργου - τα μέλη της πυρηνικής και της διευρυμένης οικογένειας αλλά και τα εκτός οικογένειας σημαντικά πρόσωπα, που συγκατοίκησαν ή έπαιξαν κομβικούς ρόλους στη ζωή τους - δηλαδή στη παρούσα κατάσταση της οικογένειας αλλά και τα σημαντικά γεγονότα και προβλήματα. Κατεπέκταση, η τρέχουσα συμπεριφορά και τα προβλήματα των μελών της οικογένειας θα μπορούσε τώρα να ανιχνευτούν στο γενεόγραμμα από πολλές προοπτικές. Ο προσδιοριζόμενος "ασθενής" ή αιτών για βοήθεια (με το πρόβλημα ή το σύμπτωμα") μπορεί σε αυτό να ειδωθεί μέσα στο συμφραζόμενο διαφόρων υποσυστημάτων, όπως αδέρφια, τρίγωνα, σχέσεις συμπληρωματικές ή συμμετρικά αμοιβαίες ή ακόμη σε σχέση με τα ευρύτερα μετασυστήματα όπως η κοινότητα, οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί (σχολεία, δικαστήρια κτλ) και το ευρύτερο κοινωνικόπολιτισμικό περιβάλλον.

Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, όταν ρωτάμε τα μέλη της οικογένειας για τη παρούσα κατάσταση και σε σχέση με μύθους, κανόνες και συγκινησιακά φορτισμένα ζητήματα προηγούμενων γενεών, παρατηρείται η προβολή καθαρά των επαναληπτικών οικογενειακών μοτίβων. Τα γενεογράμματα "αφήνουν να μιλήσει το ημερολόγιο" δείχνοντας πιθανές συνδέσεις ανάμεσα στα οικογενειακά γεγονότα. Παραδείγματος χάρη, πρότυπα προηγούμενης αρρώστιας και παλαιότερων μεταβολών στις οικογενειακές σχέσεις (πχ διαζύγιο) που προήλθαν από αλλαγές στις οικογενειακές σχέσεις, μπορούν έυκολα να σημειωθούν στο γενεόγραμμα παρέχοντας πλούσια πηγή υποθέσεων τόσο για τη κατανόηση όσο και τι μπορεί να προκαλέσει αλλαγή στη συγκεκριμένη οικογένεια. Επιπρόσθετα, το γενεόγραμμα προβάλλει τόσο τα τρέχοντα όσο και τα διαχρονικά οικογενειακά πρότυπα, ώστε να εικονογραφεί και αυτές αλλά και άλλες δυσλειτουργικές οικογενειακές δομές.

Και αφού έγινε η ανάλυση του θεωρητικού κομματιού, θα παρατεθεί μια σύντομη ιστορία που θα μπορούσε να ξεδιπλώσει και ίσως να φέρει αρκετές υποθέσεις με το πως προέκυψε τόσο ένας άνθρωπος που αιτείται βοήθειας, το οικογενειακό του πλαίσιο και τα σταθερά μοτίβα σχέσεων αλλά και να προχωρήσουμε (γιατί όχι;) και σε παραπάνω γενεές (διαγενεακή). Έρχεται μια γυναίκα με κατάθλιψη σε ένα θεραπευτή ζητώντας να βοηθηθεί.  Έχει κάνει ήδη δύο σημαντικές σχέσεις (παντρευτεί) δύο άντρες που ενώ φαίνονταν ευγενικοί και καλοί, στη πορεία έγιναν βίαιοι και τη χτυπούσαν. Ξετυλίγοντας το κουβάρι του "από που προήλθε" , ο πατέρας κατά παρόμοιο τρόπο χτυπούσε τη μητέρα της. Και ενώ προσπαθούσε να το σπάσει όλο αυτό, όλως παραδόξως βρέθηκε σε σχέσεις που επαναμβανόταν το ίδιο μοτίβο κακοποίησης. Και όταν έγινε αντιληπτό, τότε ψυχικά κατέρρευσε. Και αν σε αυτή τη σύντομη ιστορία ανοίγαμε ένα γενεόγραμμα θα μπορούσαμε να αντλήσουμε ένα τεράστιο πλούτο σύνθετων πληροφοριών που να μπορεί να απαντήσει με ένα σύνολο υποθέσεων στο γιατί η συγκεκριμένη επιλέγει με τον τρόπου που επιλέγει, που πολύ συνοπτικά θα μπορούσε να δοθεί μια απάντηση " ότι αυτό γνωρίζει και της είναι οικείο".

Όπως τη κληρονομικότητα  το DNA που βιολογικά  έχει ένας γονιός μεταφέρει στο παιδί του βιολογικά χαρακτηριστικά μέσω των γονιδίων (χρώμα ματιών, μαλλιά, ύψος κτλ) έτσι και κοινωνικά δημιουργείται μια "κληρονομικότητα των σχέσεων και προτύπων συμπεριφοράς" και η επανάληψη του ίδιου δράματος ή παρόμοιου "θεατρικού έργου".

Καταλήγοντας από τα παραπάνω, το γενεόγραμμα πέρα από την θεραπευτική αξία που μπορεί να αξιοποιηθεί, σίγουρα αποτελεί ένα εργαλείο και τρόπο αναζήτησης πληροφοριών που μοιάζει ολότελα γοητευτικό και απλό συνάμα.

Επιστρέφοντας λοιπόν εκεί που ξεκίνησα, στη μητέρα μου και τη προσπάθεια της να φτιάξει ένα πρόχειρο οικογενειακό δέντρο , κατάλαβα ότι προσπαθούσε να δομήσει ασυναίσθητα  ένα  (νέο) τρόπο τον εαυτό της σε ένα σύστημα πολλαπλών σχέσεων και πλεγμάτων και να αναζητήσει μία σύνδεση και ένα νόημα. Είναι για να θυμάται , όπως μου είχε πει. 

Από: Χριστίνα Πανταζή

Βιβλιογραφία

- Το γενεόγραμμα: εργαλείο αξιολόγησης για την οικογένεια. Μόνικα Μακ Γκόλντρικ - Ράντι Γκέρσον. Εκδόσεις  Κέδρος.