«Ο άνθρωπος δεν είναι το πρόβλημα, το πρόβλημα είναι το πρόβλημα»

 

Το ποιοι είμαστε και τι κάνουμε επηρεάζεται από τις ιστορίες που λέμε για τον εαυτό μας. Και ενώ οι ιστορίες που λένε οι άλλοι για εμάς δεν είναι πάντα στο χέρι μας, μπορούμε να τροποποιήσουμε τις ιστορίες που λέμε εμείς για τον εαυτό μας και για τους σημαντικούς μας ανθρώπους.

Εδώ θα βοηθήσει ένα υποθετικό παράδειγμα. Μία μητέρα δυσκολεύεται να διαχειριστεί την σχέση της με την έφηβη κόρη της που δείχνει ανυπάκουη προς τους κανόνες, το πρόγραμμα της καθημερινότητας, ασχολείται συνέχεια με το κινητό και το διαδίκτυο και υπάρχουν συνεχείς συγκρούσεις. Η μητέρα θα φανεί ματαιωμένη στο να προσπαθήσει, αποτυχημένη ως προς το ρόλο. Μέχρι εδώ η αφήγηση μοιάζει να παρουσιάζεται ως πρόβλημα. Δηλαδή μία γυναίκα που αποτυγχάνει να εκπληρώσει σωστά το ρόλο του γονέα και ένα παιδί ανορίοτο που δεν ακούει σε βασικούς κανόνες. Η μητέρα ως αποτυχημένη θα ζητήσει αυτομάτως να επιβεβαιωθούν οι εικασίες της και έτσι να τιμωρεί τον εαυτό της με ενοχές και θυμό απέναντι στον εαυτό της.

Ας δώσουμε μερικά επιπλέον στοιχεία σε αυτό. Η μητέρα είναι διαζευγμένη, πήρε την απόφαση να φύγει από μία συγκρουσιακή σχέση με τον πρώην σύντροφο όπου δεν υπήρχε από κοινού ίδια φιλοσοφία σε πολλά πράγματα τόσο στην σχέση τους όσο και στο μεγάλωμα του παιδιού, η μητέρα δεν λάμβανε υποστήριξη από εκείνον και πλέον ως διαζευγμένη δεν λαμβάνει καμία συναισθηματική και οικονομική υποστήριξη από εκείνον στην φροντίδα του παιδιού. Μία μητέρα που καλείται να εκπληρώσει πολλαπλούς ρόλους, να εργάζεται όλη μέρα για να συνεισφέρει οικονομικά στο σπίτι για εκείνη και τις ανάγκες της έφηβης, να γίνεται γονιός και να παρέχει φροντίδα και συναισθηματική κάλυψη στο σπίτι και έπειτα να έχει να αντιμετωπίσει και τον στιγματιστικό ρόλο που φέρει μία διαζευγμένη γυναίκα στη κοινωνία. Πως αλλάζει τώρα η ιστορία που παρουσιάζουμε ως προς την παρουσίαση της συγκεκριμένης γυναίκας;

Η αφήγηση από εκεί που γίνεται προβληματική για την ίδια, αλλάζει. Το πρόβλημα εξωτερικεύεται. Απομακρύνεται από την ίδια και λαμβάνει μία απόσταση. Η γυναίκα που έχει εξαρχής ενσωματώσει την αποτυχία ως μέρος του εαυτού της επειδή δεν κατάφερε να κρατήσει το γάμο και είναι μόνη με ένα παιδί που δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα, μετουσιώνεται σε μία προσπάθεια εξυγίανσης καθώς ήθελε να παρέχει στον εαυτό της και στο παιδί ένα πιο ήρεμο κλίμα και περιβάλλον. Η μητέρα από αποτυχημένη παρουσιάζεται ως δυνατή και οι προσπάθειες ηρωικές να ανταπεξέλθει κάτω από τις πιέσεις ταυτόχρονων ρόλων και πιέσεων τόσο κοινωνικών ως προς τις εικόνες που έχουν δομηθεί «στο τι σημαίνει να είσαι διαζευγμένος» όσο και στην ενέργεια που απαιτείται για μία γυναίκα να είναι εργαζόμενη, μονογονέας και γυναίκα».

Τώρα καθώς το σκεφτόμαστε καλύτερα, φεύγουμε όλο και περισσότερο από την αρχική προβληματική αφήγηση και στρεφόμαστε με σεβασμό, νοιάξιμο και υποστήριξη προς την γυναίκα αυτή. Η γυναίκα αυτή πιθανά να νιώσει ανακούφιση, να ηρεμήσει. Να βρεί ένα καταφύγιο που θα της δώσει την φροντίδα, ξεκούραση και ενέργεια να προσπαθήσει ξανά, να βρει ελπίδα και κουράγιο για να προσπαθήσει να βελτιώσει αυτή την σχέση. Θα δεί ότι αντί για αποτυχία, στην πραγματικότητα μέσα στην ζωή της προσπαθεί σκληρά. Και έτσι θα τονωθεί το κουράγιο της, καθώς το έχει κάνει στο παρελθόν και στο παρόν σε πολλές συνθήκες, να προσπαθήσει να βελτιώσει αυτή την σχέση.

Προσθέτοντας τα επιπλέον στοιχεία, ξαφνικά η αφήγηση ή η πλοκή αλλάζει. Τα πρώτα στοιχεία που έδωσα συνεχίζουν να είναι αλήθεια. Η μητέρα προβληματίζεται για το πως θα φτιάξει την σχέση με την έφηβη κόρη της και όντως παρουσιάζονται πολλές δυσκολίες στη σχέση τους. Όμως από την εξιστόρηση των νέων στοιχείων που παρέθεσα παρακάτω, απομακρυνόμαστε από την προβληματική εξιστόρηση της «προβληματικής και αποτυχημένης διαζευγμένης μητέρας» και αντικαθίσταται με την νέα αφήγηση «της δυνατής μονογονέα που παλεύει απέναντι στις τόσες πιέσεις να τα καταφέρει».

Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά γεγονότα στις ζωές μας, αλλά μόνο κάποια από αυτά θα διαμορφωθούν εν τέλει σε αφηγήσεις των ταυτοτήτων μας. Όποια αφήγηση και αν έχουμε για την ζωή μας επιδρά στο ποιοι είμαστε και στο πως ενεργούμε. Αν η γυναίκα αυτή παραμείνει στην προβληματική αφήγηση της «αποτυχημένης» θα συνεχίσει να συγκρούεται, να νιώθει ενοχές και αποτυχία και έτσι θα βιώνει τον εαυτό της με θυμό.  Αν πιστεύουμε ότι το πρόβλημα είμαστε εμείς και ότι κάτι δεν πάει καλά με εμάς, τότε γίνεται πολύ δύσκολο να αναλάβουμε δράση. Για την ακρίβεια, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναλάβουμε δράση εναντίον του εαυτού μας και να του συμπεριφερθούμε αυτοκαταστροφικά. Το να βλέπουμε τον εαυτό μας ως πρόβλημα είναι εξαιρετικά αποθαρρυντικό από το να κάνουμε κάτι για αυτό.

Αν αλλάξει η αφήγηση και δει ότι μέσα σε αυτά τα γεγονότα, φέρει άλλα τόσα που δεν έχει παρατηρήσει όπως το κοινωνικό στίγμα, οι πολλές προσπάθειες και απαιτήσεις που φέρνουν για μία γυναίκα οι τόσοι ρόλοι αλλά και η εγκατάλειψη από το πρώην σύντροφο, θα μπορέσει να δει τον εαυτό της πιο θετικά, με μεγαλύτερο θαυμασμό, νοιάξιμο και έτσι θα βρει τον εσωτερικό χώρο για να βελτιώσει αυτή τη σχέση και να κάνει βήματα. Εδώ το πρόβλημα εξωτερικεύεται. Στην πραγματικότητα, βάζοντας σε μία απόσταση τον εαυτό μας από το πρόβλημα, έχουμε το χώρο να επαναδιαπραγματευούμε την σχέση μας με το πρόβλημα και να βρούμε και αφηγήσεις που μας υπερασπίζονται, υποστηρίζουν, φροντίζουν, επιβεβαιώνουν για να αλλάξουμε την στάση που θα το αντιμετωπίσουμε.

Η εξωτερίκευση του προβλήματος δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα σταματά να υπάρχει και ότι θα λυθεί δια μαγείας. Στο παράδειγμά μας, οι συγκρούσεις θα συνεχίζουν να υφίστανται, η μητέρα θα συνεχίσει να δυσκολεύεται στην διαχείριση της σχέσης της με την έφηβη κόρη της. Όμως αυτό που συμβαίνει είναι ότι βγάζοντας το πρόβλημα από μέσα σας, θα αναλάβουμε καλύτερη δράση απέναντι σε αυτό. Πόσο μάλλον όταν παμε στο επόμενο στάδιο και φέρουμε στο φακό εστίασης και αφηγήσεις που έχουν παραμεληθεί και μας θυμίζουν πόσο τα καταφέραμε στο παρελθόν, πόσο επιβιώσαμε κάτω από πιέσεις, πόσο προσπαθήσαμε, πόσο καλά κάναμε κάποια πράγματα, εκεί βιώνουμε μία μεγαλύτερη ικανοποίηση από τον εαυτό μας και τη πορεία της ζωής του και ενθαρρυνόμαστε να συνεχίσουμε με ανανεωμένες δυνάμεις τόσο απέναντι στο πρόβλημα που εξωτερικεύσαμε όσο και στην υπόλοιπη ζωή μας. Η αφήγηση έχει πλέον αλλάξει.

«Ο άνθρωπος δεν είναι το πρόβλημα. Ο άνθρωπος είναι ο άνθρωπος και το πρόβλημα είναι το πρόβλημα» αποτελεί και την θεμελιώδη φιλοσοφία της Αφηγηματικής Θεραπείας, καθώς ο τρόπος που παρουσιάσαμε τα δεδομένα προέρχονται από εκεί. Βάση αυτής, όλοι μας έχουμε μία αφήγηση για το πως βλέπουμε τον εαυτό μας. Και όταν θα βιώσουμε επώδυνες, τραυματικές, ψυχοπιεστικές καταστάσεις θα έρθει εκείνη η αφήγηση που έχουμε φτιάξει και θα επηρεάσει τόσο από το πως θα το βιώσουμε όσο και από το πως θα αντιδράσουμε σε αυτά τα γεγονότα. Η συγκεκριμένη γυναίκα θα μπορούσε να έχει οικοδομήσει πιθανά μία προβληματική αφήγηση όχι μόνο στα συγκεκριμένα γεγονότα, αλλά θα εκτείνεται και πιο παλιά πιθανόν στο πως μεγάλωσε, στο πως εξελίχθηκε που θα τονίζουν αφηγήσεις ανεπάρκειας, απογοήτευσης και αποτυχιών. Πιθανά να υπήρξαν και σημαντικοί άλλοι που θα ενθάρρυναν αυτές τις αφηγήσεις να αναπτυχθούν και έτσι να στέριωσε μέσα της αυτή η προβληματική αφήγηση. Και μέσα από την εξωτερίκευση του προβλήματος και μετέπειτα της νέας ενδυναμωτικής αφήγησης που την βλέπει ως ανθεκτική και δυνατή, ψάχνουμε πέρα από εκείνη και άλλα ενδυναμωτικά περιβάλλοντα και σχέσεις που θα την επιβεβαιώσουν σε αυτή την ιστορία με αρχική την ίδια την θεραπευτική σχέση που καλείται να παίξει αυτό το ρόλο. Να βρούμε τα κατάλληλα δηλαδή υποστηρικτικά ακροατήρια που θα μας στηρίξουν στην νέα μας αυτή προσπάθεια αφήγησης της ζωή μας.

Τα γεγονότα που έχουμε ζήσει δεν μπορούν να αλλάξουν. Όμως ο τρόπος που τα προσλαμβάνουμε μέσα μας και το ποια στοιχεία θα κληθούμε να παρουσιάσουμε για εμάς όσο και στους άλλους είναι καθοριστικά για το πως συνεχίζουμε να ζούμε τη ζωή μας στο τώρα αλλά και στο μέλλον.

Όταν εξωτερικεύουμε το πρόβλημα, αρχικά το βγάζουμε από μέσα μας και έτσι μπορούμε να δούμε τι σχέση θα έχουμε με αυτό και πόσο θα το αφήσουμε να μας επηρεάζει. Στην συνέχεια, υπάρχει ο χώρος να αναζητήσουμε και άλλες στιγμές, διαφορετικές, εκεί που το πρόβλημα δεν ήταν τόσο μεγάλο ή ήταν ανύπαρκτο και ως φωτεινές ενδείξεις  να ρίξουμε το φακό εστίασης και να σκεφτούμε καλά αυτές τις στιγμές. Διότι εκείνες ήταν οι φωτεινές στιγμές που τα καταφέραμε, κάτι κάναμε καλά, το πετύχαμε, επιβιώσαμε. Και εκεί πρέπει να τις εμπλουτίσουμε και να τις διανθήσουμε. Όμως επειδή είμαστε κοινωνικά όντα και ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας σχετίζεται άμεσα με το πως μας βλέπουμε οι άνθρωποι που επιλέγουμε στη ζωή μας, χρειάζεται να δώσουμε βάση σε εκείνες τις σχέσεις που βλέπουν εκείνες τις φωτεινές στιγμές μας. Που μας υπερασπίζονται, μας ενθαρρύνουν, μας στηρίζουν, μας κατανοούν, μας συμπαραστέκονται.

 

Bιβλιογραφία

Λέγοντας ξανά τις ιστορίες της ζωής μας: Η Αφηγηματική Θεραπεία και πρακτική στην καθημερινή ζωή. David Denborough. Εκδόσεις Oposito.