Συστημική Προσέγγιση και ζητήματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας

 

       

          Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου της πρώτης έκδοσης του «Handbook of LGBT : Affirmative Couple and Family Therapy»  οι ψυχολόγοι και συγγραφείς του κεφαλαίου – Shawn V. Giammattei και Robert Jay Green- ξεκινώντας μία ιστορική αναδρομή της ανάπτυξης της Συστημικής Προσέγγισης σε συνάρτηση με τα ζητήματα που αφορούν την ΛΟΑΤΚΙ (Λεσβία-Ομοφυλόφιλος-Αμφιφυλόφιλος- Τρανς- Κουίρ- Ιντερσέξ τα αρχικά λέξεων) και των μεγάλων εκπροσώπων των σχολών, παραθέτουν μία σημαντική- ταυτόχρονα στιγματιστική και τραυματική- σημείωση από το επιστημονικό άρθρο των Kern και Murray Bowen το 1988 (Kern and Bowen, 1988) που κάνανε λόγο, εν ολίγοις,  για την έννοια της διαφοροποίησης και έναρξης των ψυχιατρικών διαταραχών βάζοντας πολλούς παράγοντες και αναφέροντας ανάμεσα στην διπολική διαταραχή, τον αλκοολισμό και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και την… ομοφυλοφιλία!

        Οι συγγραφείς  στέκονται στην ημερομηνία αρχικά: 15 χρόνια μετά την αφαίρεση της ομοφυλοφιλίας από την  Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρίας (1974) ως ψυχιατρική διαταραχή και μετά από 2 χρόνια αφού αφαιρέθηκε από την έκδοση του βιβλίου της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας «Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχιατρικών Διαταραχών»  βλέπουμε σε άρθρο από έναν μεγάλο εκπρόσωπο της Συστημικής Θεραπείας και εκπρόσωπο της Διαγενεακής Προσέγγισης στην Συστημική Θεραπεία αλλά παράλληλα  έχοντας διατελέσει και πρόεδρος της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας (Murray Bowen) να «παθολογικοποιεί» την ομοφυλοφιλική σεξουαλική προτίμηση δίνοντας της παθολογική χροιά και να την αναλύει και ερμηνεύει μέσα από τους όρους της συστημικής ματιάς.

      Σίγουρα αυτό αποτέλεσε (και συνεχίζει να αποτελεί) μεγάλο τραύμα για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, αν φανταστούμε πόσοι και πόσες θεραπεύτριες/ες έχουν εκπαιδευτεί από τα προγράμματα, ακολούθησαν την σχολή του –αλλά και  άλλες  τις σχολές.  Οι συγγραφείς συνεχίζουν λέγοντας ότι αν και οι εκπρόσωποι εκείνης της γενιάς δεν ήταν κατάφωρα ομοφοβικοί (μτφ από το βιβλίο «blatantly homophobic») παρόλα αυτά ήταν βαθιά επηρεασμένοι από πατριαρχικές αντιλήψεις και την λεγόμενη ετεροκανονικότητα για το πως δομείται το άτομο, οι σχέσεις και η οικογένεια αλλά και οι προεκτάσεις τους. Η αλλαγή και εναλλακτικές προσεγγίσεις πάνω σε αυτά τα ζητήματα  ξεκίνησαν  με τον συστημικό θεραπευτή και εκπρόσωπο της Δομικής Προσέγγισης, Salvador Minuchin και πολλοί/ες άλλοι/ες στον χώρο του φεμινιστικού κινήματος και άλλων μεταγενέστερων προσεγγίσεων (Αφηγηματική Θεραπεία, Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία και άλλα) που ξέφευγαν από την παθολογικοποίηση των γκεί και λεσβιών ζευγαριών εξισώνοντάς τα ως ισότιμα ζευγάρια.

       Και η αλήθεια είναι ότι αν και η Συστημική Προσέγγιση προσπάθησε, ως μία ελπιδοφόρα, εναλλακτική και νέα φρέσκια προσέγγιση μετά την Ψυχοδυναμική και την Συμπεριφοριστική Προσέγγιση, να προσεγγίσει το άτομο, την οικογένεια, τους οργανισμούς, τις κοινωνίες και φαινόμενα με ένα διαφορετικό, και πιο σφαιρικό τρόπο, ακόμη μάχεται με παραδοσιακές αντιλήψεις, προερχόμενες από το πατριαρχικό καθεστώς για το πως είναι «μία κανονική οικογένεια» «ένα κανονικό ζευγάρι».

       Πολλές φορές προσπαθεί να «εξηγήσει» την ανάπτυξη μίας εναλλακτικής ταυτότητας φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού μέσα από ερμηνείες βάση δυναμικών στην οικογένεια και δεδομένα που υπονοούν «ότι ξέφυγε από την φυσιολογική ροή» ή απλά με το να στέκει με σιωπή και βουβότητα  απέναντι σε ζητήματα που αφορούν τον πληθυσμό της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και ως εκ τούτου πολλοί επαγγελματίες να αντιμετωπίζουν αυτά τα ζητήματα στην επαγγελματική τους συνεργασία με αυτούς του πληθυσμούς με σχετική άγνοια.

       Ακόμη και στην Ελλάδα, μέχρι πρόσφατα πολλές σχολές της Συστημικής και Οικογενειακής Θεραπείας δεν είχαν μαθήματα που να αφορούσαν ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα. Βέβαια, ούτε τα εκπαιδευτικά προγράμματα στις κοινωνικές επιστήμες – και δη στην ψυχολογία- είχε μέχρι πρόσφατα μαθήματα και γνώση πάνω σε αυτά τα ζητήματα. Η Ελλάδα και η ελληνική κουλτούρα για την οικογένεια, αρκετά επηρεασμένη από την πατριαρχική κουλτούρα και βαθιά ποτισμένη από μία παραδοσιακή αντίληψη για το «τι είναι οικογένεια» - που σαφώς επεκτείνεται και από τους νόμους του κράτους, από τις αντιλήψεις της κοινωνίας, από το πόσο ενταγμένη είναι η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα στην κοινωνία και άλλα πολλά- καθυστερούσε στην ουσία την διεύρυνση πολλών θεραπευτών και επιστημόνων σε αυτά τα ζητήματα και την επικαιροποίηση των γνωσεών τους.

       Φυσικά πλέον, βλέπουμε όλο και περισσότερα επιστημονικά εγχειρίδια για ζητήματα που αφορούν την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, φορείς σχετικούς, περισσότερα και πιο ενεργά κινήματα από τον χώρο των λοατκι, του φεμινιστικού και άλλων πολιτικών και κοινωνικών χώρων αλλά και πολλά ινστιτούτα στην Συστημική Θεραπεία (και όχι μόνο) εισάγουν εξιδεικευμένα σεμινάρια πάνω σε ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα. Και αν έχουμε ακόμη πολύ δουλειά για αυτό, τουλάχιστον υποδεικνύει ένα σημαντικό βήμα και κατάκτηση στην κοινωνία που ζούμε.

       Ποια όμως είναι η βασική παγίδα όταν συμβαίνει αυτό- δηλαδή όταν μένουν στην αφάνεια τα ζητήματα αυτά ή δεν ενημερώνονται οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και για να εστιάσω οι θεραπεύτριες/τες στην οικογενειακή και συστημική θεραπεία; Ο πιο βασικός λόγος – και ο λόγος που συστάθηκε και δημιουργήθηκε το εγχειρίδιο της συστημικής θεραπείας πάνω σε ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα θετικά προσανατολισμένη, είναι ακριβώς για να μην κάνουμε κακό (συνειδητά ή μη) σε άτομα που μας επισκέπτονται, συνάπτουμε συνεργασίες, μας εμπιστεύονται και θέλουν να επεξεργαστούν ζητήματα σχετικά. Μην ξεχνάμε ότι στην ψυχοθεραπεία γενικότερα (και στην ψυχική υγεία) ο πρώτος βασικός κανόνας δεν είναι να βοηθήσουμε- αλλά βασικά να μην κάνουμε κακό και να μην κακοποιήσουμε τον άνθρωπο που συνεργαζόμαστε. Η γνώση και η επικαιροποίηση των θεμάτων που σχετίζονται με ανθρώπους που εργαζόμαστε στην ουσία αφορά ζήτημα δεοντολογίας που ορίζει στο πως να εργαζόμαστε με ασφάλεια (για εμάς και εκείνους/ες).

       Οι συγγραφείς συνεχίζουν ισχυρίζοντας ότι αν και βγαίνουν όλο και περισσότερα εξιδεικευμένα επιστημονικά περιοδικά, φορείς κτλ που να ασχολούνται με τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα, παρόλα αυτά τα κύρια επιστημονικά περιοδικά της συστημικής προσέγγισης συνεχίζουν να μην θίγουν πολύ ανοιχτά θέματα σχετικά με τις εμπειρίες και την θεραπεία των αμφισεξουαλικών, τρανς ατόμων, ζευγαριών και οικογενειών ή άλλες φορές να ασχολούνται με περισσότερο ζητήματα ομοφυλόφιλων ατόμων/ζευγών/οικογενειών συγχέοντας και τα υπόλοιπα (αμφιφυλόφιλοι / τρανς/κουιρ κτλ) βάζοντας και τα υπόλοιπα κάτω από την ομπρέλα της ομοφυλοφιλίας. (σ. 3).

      Η συστημική θεραπεία καθώς επικεντρώνεται στην έννοια της οικογένειας ή του ατόμου αλλά μέσα από τα σημαντικά του πλαίσια και σχέσεις (κυρίως την οικογένεια), ή ζεύγους – ιδίως μέσα από τα πλαίσια του γάμου- ποτίστηκε βαθιά με τις κυρίαρχες κουλτούρες της ετεροκανονικότητας και ετεροφυλοφιλίας, χάνοντας την επικέντρωση από άτομα, ζεύγη, οικογένειες (και κοινότητες) που διαφοροποιούνται από αυτά.

      Το βιβλίο αυτό στην πρώτη (2012) και δεύτερη έκδοσή του (2021) αποτελεί έναν σπουδαίο και επικαιροποιημένο οδηγό, σμιλευμένο από την γνώση και την εμπειρία πολλών συστημικών και οικογενειακών θεραπευτών εργαζόμενες/οι με ΛΟΑΤΚΙ πληθυσμούς αλλά και έρευνες πάνω σε αυτά αλλά κυρίως, που αποτελεί και το βασικό κίνητρο της δημιουργίας του βιβλίου αυτού και αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου, από τον Dr. Jerry Bigner που ήταν ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστήμιου του Κολοράντο στο Τμήμα Ανθρώπινης Ανάπτυξης και Οικογενειακών Σπουδών και ένθερμος υποστηρικτής των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Έμπειριέχει και προσπαθεί να συμπεριλάβει όλη την εναλλακτική έκφραση φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού μέσα από την συστημική θεραπεία εργαζόμενες/οι με άτομα, ζεύγη και οικογένειες αν και οι ίδιοι οι συγγραφείς στέκονται στο ότι τώρα ξεκίνησε η κουβέντα περί αυτών των ζητημάτων και σίγουρα θα αποκτούμε όλο και καλύτερη γνώση στο μέλλον.

      Η γνώση είναι δύναμη. Η σωστή και έγκυρη γνώση είναι ένα πολύ βασικό κλειδί στην θεραπευτική διεργασία. Το να γνωρίζουμε έγκυρα και επικαιροποιημένα ζητήματα ως οικογενειακοί/συστημικοί θεραπευτές πάνω σε ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα μας δίνει ένα εργαλείο να μπορούμε να συμπαρασταθούμε και υποστηρίξουμε με όποιον τρόπο και αίτημα μας ζητηθεί, σε άτομα που ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα.

     Και ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο, ας μην κλείνουμε τα μάτια: Η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα στην Ελλάδα αντιμετωπίζει ακόμη αρκετούς αποκλεισμούς σε πολλά επίπεδα- παρά τα βήματα που γίνονται. Και ξέρουμε ότι οι αποκλεισμοί που βιώνουν τους τραυματίζουν άμεσα και έμεσα, τους φέρνουν κοντά στα γραφεία των θεραπευτών (και  συγκεκριμένα για τους συστημικούς και οικογενειακούς θεραπευτές) με στόχο να βρουν ένα ασφαλές πλαίσιο να μιλήσουν, να υποστηριχτούν, ενδυναμωθούν, κατανοήσουν. Το να είμαστε ενημερωμένες/οι σε αυτά τα ζητήματα και να παρέχουμε μία θεραπευτική αντιμετώπιση θετικά προσανατολισμένη (μτφ. affirmative therapy ) αποτελεί και το βασικό πυρήνα της ενδυνάμωσης, υποστήριξης και θεραπείας αυτών των ατόμων στα όποια ζητήματα διαπραγματεύονται στη ζωή τους.

 

Από: Χριστίνα Πανταζή

 

Βιβλιογραφία:

 

1st Edition «Handbook of LGBT-Affirmative Couple and Family Therapy» σε επιμέλεια από Jerry J. Bigner και Joseph L. Wetchler