‘ Άτομο εθισμένο στο τραύμα’: Ο πόνος της ευχαρίστησης (ή) και η ευχαρίστηση του πόνου

 

Απόσπασμα από το βιβλίο του ψυχιάτρου Dr. Bessel Van Der Kolk : Body Keeps the Score

 

                                                          εικόνα πηγή: 

beautifulbizarre.net

 

 

‘ Άτομο εθισμένο στο τραύμα’: Ο πόνος της ευχαρίστησης (ή) και η ευχαρίστηση του πόνου

 

“…Ένα από τα πράγματα που εντυπωσίασαν τον συνάδελφό μου Mark Greenberg και εμένα όταν οργανώσαμε ομάδες θεραπείας για βετεράνους μάχης στο Βιετνάμ ήταν πώς, παρά τα συναισθήματα φρίκης και θλίψης που βίωναν, πολλοί από αυτούς έμοιαζαν να ζωντανεύουν όταν μιλούσαν για τη συντριβή του ελικοπτέρου τους  και τους ετοιμοθάνατους συντρόφους τους. Σαν να ζωντανεύουν μέσα από το τραύμα.(Επίσης ένας  πρώην ανταποκριτής των New York Times, ο  Chris Hedges, ο οποίος κάλυψε μια σειρά από βάναυσες συγκρούσεις, και εκδίδοντας αργότερα το βιβλίο του με τίτλο:  “Ο πόλεμος είναι μια δύναμη που μας δίνει νόημα”).

Πολλοί τραυματισμένοι άνθρωποι φαίνεται να αναζητούν εμπειρίες που θα απωθούσαν τους περισσότερους από εμάς και μέσα στις συνεδρίες εκείνοι οι ασθενείς συχνά παραπονιούνται για μια αόριστη αίσθηση κενού και πλήξης όταν δεν είναι θυμωμένοι, όταν δεν βρίσκονται υπό πίεση ή όταν δεν  εμπλέκονται σε κάποια επικίνδυνη δραστηριότητα.

Μία  ασθενής μου, η Τζούλια,  βιάστηκε βάναυσα υπό την απειλή όπλου σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου σε ηλικία δεκαέξι ετών. Λίγο αργότερα έμπλεξε με έναν βίαιο μαστροπό που την εκπόρνευε. Την χτυπούσε τακτικά. Φυλακίστηκε επανειλημμένα για πορνεία, αλλά πάντα επέστρεφε στον μαστροπό της. Τελικά οι παππούδες της παρενέβησαν και πλήρωσαν για ένα έντονο πρόγραμμα απεξάρτησης που έκατσε μέσα για ένα χρονικό διάστημα. Αφού ολοκλήρωσε επιτυχώς την ενδονοσοκομειακή θεραπεία, άρχισε να εργάζεται ως ρεσεψιονίστ και να παρακολουθεί μαθήματα σε τοπικό κολέγιο. Στο μάθημά της κοινωνιολογίας έγραψε μια εργασία για τις απελευθερωτικές δυνατότητες της πορνείας, για την οποία διάβασε τα απομνημονεύματα πολλών διάσημων ιερόδουλων. Σταδιακά εγκατέλειψε όλα τα άλλα μαθήματα. Μια σύντομη σχέση έκανε με έναν συμμαθητή της που  έγινε γρήγορα ξινή — τη βαρέθηκε μέχρι δακρύων, είπε, καθώς την απωθούσε ‘το μποξεράκι του’. Στη συνέχεια σήκωσε έναν εθισμένο στο μετρό, ο οποίος πρώτα την χτύπησε και μετά άρχισε να την καταδιώκει. Τελικά κίνησε να επιστρέψει στη θεραπεία όταν ξυλοκοπήθηκε για άλλη μια φορά άγρια.

Ο Φρόιντ είχε έναν όρο για τέτοιες τραυματικές αναπαραστάσεις: «ο εξαναγκασμός για επανάληψη». Εκείνος όπως και πολλοί άλλοι πίστευαν ότι αυτές οι προσπάθειες (οι τραυματικές αναπαραστάσεις) ήταν μία ασυνείδητη προσπάθεια του ατόμου να αποκτήσουν μέσα από εκεί τον έλεγχο της μιας επώδυνης – παρελθούσας- εμπειρίας και μέσα από αυτό θα προχωρούσαν ως προς την επίλυσή του. Βέβαια, δεν υπάρχουν στοιχεία για αυτή τη θεωρία - η επανάληψη επίπονων – τραυματικών βιωμάτων   οδηγεί μόνο σε περαιτέρω πόνο και μίσος για τον εαυτό. Στην πραγματικότητα, ακόμη και η επανειλημμένη αναβίωση του τραύματος στη θεραπεία μπορεί να ενισχύσει την ενασχόληση με το τραύμα και την καθήλωση παρά την επίλυσή του.

Ο Μαρκ Γκρίνμπεργκ και εγώ αποφασίσαμε να μάθουμε περισσότερα για τους ελκυστές—τα πράγματα και καταστάσεις (πρόσωπα)  που μας ελκύουν, μας παρακινούν και μας κάνουν να νιώθουμε ζωντανοί. Κανονικά οι ελκυστές αυτοί έχουν σκοπό να μας κάνουν να νιώθουμε καλύτερα. Γιατί, λοιπόν, τόσοι πολλοί άνθρωποι έλκονται από επικίνδυνες ή επώδυνες καταστάσεις και συνδέονται με τον πόνο; Τελικά βρήκαμε μια μελέτη που εξηγούσε πώς οι δραστηριότητες που προκαλούν φόβο ή πόνο μπορούν αργότερα να γίνουν συναρπαστικές εμπειρίες. Στη δεκαετία του 1970 ο Richard Solomon του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια είχε δείξει ότι το σώμα μαθαίνει να προσαρμόζεται σε όλα τα είδη ερεθισμάτων. Μπορεί να κολλάμε στα ψυχαγωγικά ναρκωτικά επειδή μας κάνουν αμέσως να νιώθουμε τόσο καλά, αλλά δραστηριότητες όπως το μπάνιο στη σάουνα, το τρέξιμο στον μαραθώνιο ή το άλμα με αλεξίπτωτο, που αρχικά προκαλούν δυσφορία ακόμη και τρόμο, μπορεί τελικά να γίνουν πολύ ευχάριστες εμπειρίες για το άτομο. Αυτή η σταδιακή προσαρμογή σηματοδοτεί ότι μια νέα χημική ισορροπία έχει εδραιωθεί στο σώμα, έτσι ώστε οι δρομείς μαραθωνίου, ας πούμε, να έχουν μια αίσθηση ευεξίας και χαράς όταν ωθούν το σώμα τους στα άκρα.

Σε αυτό το σημείο, όπως και με τον εθισμό στα ναρκωτικά, αρχίζουμε να ποθούμε (crave) τη δραστηριότητα και βιώνουμε το αίσθημα της απόσυρσης (στέρηση) όταν δεν είναι διαθέσιμη. Μακροπρόθεσμα, οι άνθρωποι απασχολούνται περισσότερο με τον πόνο της απόσυρσης παρά με την ίδια τη δραστηριότητα. Αυτή η θεωρία θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί μερικοί άνθρωποι προσλαμβάνουν κάποιον για να τους χτυπήσει ή να καίνε τον εαυτό τους με τσιγάρα ή γιατί έλκονται μόνο από άτομα που τους πληγώνουν. Ο φόβος και η αποστροφή, με κάποιο αντεστραμμένο  τρόπο, μπορούν να μετατραπούν σε ευχαρίστηση.

Ο Solomon υπέθεσε ότι οι ενδορφίνες - οι χημικές ουσίες που μοιάζουν με μορφίνη που εκκρίνει ο εγκέφαλος ως απάντηση στο στρες - παίζουν ρόλο στους παράδοξους εθισμούς που περιέγραψε. Σκέφτηκα τη θεωρία του ξανά όταν η συνήθεια μου να πηγαίνω στην  βιβλιοθήκη με οδήγησε να βρω  μια εργασία με τίτλο «Πόνος σε άνδρες που τραυματίστηκαν στη μάχη», που δημοσιεύτηκε το 1946.  Έχοντας παρατηρήσει ότι το 75 τοις εκατό των βαριά τραυματισμένων στρατιωτών στο ιταλικό μέτωπο δεν ζήτησαν μορφίνη, ένας χειρουργός με το όνομα Henry K. Beecher υπέθεσε ότι «τα δυνατά συναισθήματα μπορούν να μπλοκάρουν τον πόνο». 

Ήταν οι παρατηρήσεις του Beecher σχετικές με τα άτομα με που είχαν διαγνωστεί με την διαταραχή μετατραυματικού στρες και είχαν βιώσει διάφορα τραυματικά γεγονότα  (PTSD); Ο Mark Greenberg, ο Roger Pitman, ο Scott Orr και εγώ αποφασίσαμε να ρωτήσουμε οκτώ βετεράνους μάχης στο Βιετνάμ εάν θα ήταν πρόθυμοι να κάνουν ένα τυπικό τεστ πόνου ενώ παρακολουθούσαν σκηνές από διάφορες ταινίες. Το τεστ ήταν το εξής: Το πρώτο κλιπ που δείχναμε ήταν από το γραφικά βίαιο κλιπ με τίτλο «Platoon» του Oliver Stone (1986) και ενώ έτρεχε το κλιπ εμείς  μετρούσαμε  πόσο καιρό οι βετεράνοι μπορούσαν να κρατήσουν το δεξί τους χέρι σε έναν κουβά με παγωμένο νερό (δύσφορη εμπειρία). Στη συνέχεια επαναλάβαμε αυτή τη διαδικασία δείχνοντας στα άτομα ένα ειρηνικό (και ξεχασμένο από καιρό) κλιπ ταινίας που δεν περιείχε καθόλου βία ή επιθετικότητα. Τα αποτελέσματα έδειχναν ότι  επτά από τους οκτώ βετεράνους κράτησαν τα χέρια τους στο οδυνηρά παγωμένο νερό  ήταν κατά 30% περισσότερο  o χρόνος όταν παρακολουθούσαν το βίαιο κλιπ (Platoon). Στη συνέχεια υπολογίσαμε ότι η ποσότητα αναλγησίας (η πλήρη απώλεια αίσθησης πόνου) που παρήχθη παρακολουθώντας τα άτομα 15’ μιας ταινίας μάχης και βίας ήταν ισοδύναμη με εκείνη που παράγεται από την ένεση οκτώ χιλιοστόγραμμα μορφίνης, περίπου την ίδια δόση που θα λάμβανε ένα άτομο σε ένα δωμάτιο έκτακτης ανάγκης για συντριπτικό πόνο στο στήθος.

Μέσα από αυτό το τεστ και κατά ένα τρόπο πείραμα, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η εικασία του Beecher ότι «τα δυνατά συναισθήματα μπορούν να εμποδίσουν τον πόνο» ήταν το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης ουσιών που πλήρως αναλγητικά που μοιάζουν με μορφίνη και παράγονται στον εγκέφαλο. Αυτό υποδηλώνει ότι για πολλούς τραυματισμένους ανθρώπους, η επανέκθεση στο στρες μπορεί να προσφέρει παρόμοια ‘ανακούφιση’ από το άγχος. Ήταν ένα ενδιαφέρον πείραμα, αλλά δεν εξηγούσε πλήρως γιατί η Τζούλια συνέχιζε να επιστρέφει στον βίαιο μαστροπό της..."