Διερευνώντας την έννοια της εξάρτησης με βάση τον Gabor Mate

 

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ?

 

        «Οι εθισμένοι και οι εθισμοί αποτελούν μέρος του πολιτιστικού τοπίου και του λεξικού μας. Όλοι γνωρίζουμε ποιοι και τι είναι—ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε. Σε αυτή την ενότητα του βιβλίου θα εξετάσουμε το θέμα από επιστημονική σκοπιά, ξεκινώντας με έναν λειτουργικό ορισμό του. Πρέπει επίσης να διαλύσουμε κάποιες κοινές παρερμηνείες.

       Στην αγγλική γλώσσα ο εθισμός έχει δύο επικαλυπτόμενες αλλά ξεχωριστές έννοιες. Στις μέρες μας, συνήθως αναφέρεται σε μια δυσλειτουργική εξάρτηση από ναρκωτικά ή από συμπεριφορές όπως ο τζόγος ή το σεξ ή το φαγητό του εθισμού.  Πρέπει επίσης να καταρρίψουμε ορισμένες κοινές παρερμηνείες. Παραδόξως, αυτό το νόημα είναι μόνο περίπου εκατό ετών. Για αιώνες πριν από τότε, τουλάχιστον πίσω στον Σαίξπηρ, ο εθισμός αναφερόταν απλώς σε μια δραστηριότητα για την οποία κάποιος ήταν παθιασμένος ή αφοσιωμένος, σε κάτι που έδινε μεγάλος μέρος από το χρόνο στην καθημερινότητά του. «Κύριε, σε ποιες επιστήμες έχετε εθιστεί», ρωτάει κάποιος τον ιππότη Δον Κιχώτη σε μια αγγλική μετάφραση του κλασικού Θερβάντες του δέκατου όγδοου αιώνα. Στις Εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιοφάγου του δέκατου ένατου αιώνα, ο Thomas De Quincey δεν αναφέρει ποτέ ούτε μια φορά τη ναρκωτική του συνήθεια ως εθισμό, ακόμα κι αν με τον σημερινό μας ορισμό ήταν σίγουρα. Η παθολογική έννοια της λέξης προέκυψε στις αρχές του εικοστού αιώνα.

       Η αρχική ρίζα του όρου προέρχεται από το λατινικό addicere, «εκχωρώ σε» (assign to). Αυτό αποδίδει την παραδοσιακή, αβλαβή σημασία της λέξης: μια συνήθης δραστηριότητα ή ενδιαφέρον, συχνά με θετικό σκοπό. Ο Βρετανός πολιτικός της βικτωριανής εποχής William Gladstone έγραψε για τον «εθισμό στις αγροτικές ασχολίες», υπονοώντας μια τελείως αξιοθαύμαστη επάγγελμα. Αλλά οι Ρωμαίοι είχαν μια άλλη, πιο δυσοίωνη χρήση που μιλάει για τη σημερινή μας ερμηνεία: addictus ήταν ένα άτομο που, έχοντας αθετήσει ένα χρέος, είχε ανατεθεί στον πιστωτή του ως σκλάβος - επομένως, η σύγχρονη έννοια του εθισμού ως υποδούλωση σε μια συνήθεια . Ο De Quincey ‘πρόβλεψε’ αυτό το νόημα όταν αναγνώρισε «την αλυσίδα της άθλιας σκλαβιάς» που είχε δημιουργηθεί από την εξάρτησή του από τα ναρκωτικά.

Τι είναι, λοιπόν, ο εθισμός; Σύμφωνα με μια συναινετική δήλωση από ειδικούς σε θέματα εθισμού το 2001, ο εθισμός είναι μια «χρόνια νευροβιολογική ασθένεια…  που χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές που περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα: εξασθενημένο έλεγχο της χρήσης ναρκωτικών, καταναγκαστική χρήση, συνέχιση της χρήσης παρά το κακό και λαχτάρα». Τα βασικά χαρακτηριστικά του εθισμού σε ουσίες είναι η χρήση ναρκωτικών ή αλκοόλ παρά τις αρνητικές συνέπειες και η υποτροπή. Έχω ακούσει μερικούς ανθρώπους να αποφεύγουν με τρόπο τις εθιστικές τάσεις τους λέγοντας, για παράδειγμα, «Δεν μπορεί να είμαι αλκοολικός. Δεν πίνω τόσο πολύ…» ή «Πίνω μόνο συγκεκριμένες ώρες». Το θέμα δεν είναι η ποσότητα ή έστω η συχνότητα, αλλά ο αντίκτυπος. «Ένας εθισμένος συνεχίζει να χρησιμοποιεί ένα ναρκωτικό όταν τα στοιχεία δείχνουν σθεναρά ότι το ναρκωτικό κάνει σημαντικό κακό….Εάν οι χρήστες εμφανίζουν το μοτίβο της ενασχόλησης και αναζήτησης και της καταναγκαστικής χρήσης επανειλημμένα με την πάροδο του χρόνου

      Όσο χρήσιμοι κι αν είναι αυτοί οι ορισμοί, πρέπει να έχουμε μια ευρύτερη άποψη για να κατανοήσουμε πλήρως τον εθισμό. με την υποτροπή, ο εθισμός μπορεί να εντοπιστεί». Υπάρχει μια θεμελιώδης διαδικασία του εθισμού που μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους, μέσα από πολλές διαφορετικές συνήθειες. Η χρήση ουσιών όπως η ηρωίνη, η κοκαΐνη, η νικοτίνη και το αλκοόλ είναι μόνο τα πιο προφανή παραδείγματα, τα πιο επιβαρυμένα με τον κίνδυνο φυσιολογικών και ιατρικών συνεπειών. Πολλοί εθισμοί συμπεριφοράς και μη ουσίες μπορεί επίσης να είναι εξαιρετικά καταστροφικοί για τη σωματική υγεία, την ψυχολογική ισορροπία και τις προσωπικές και κοινωνικές σχέσεις.

    O εθισμός είναι κάθε επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, σχετιζόμενη με ουσίες ή όχι, στην οποία ένα άτομο αισθάνεται αναγκασμένος να επιμείνει, ανεξάρτητα από τον αρνητικό αντίκτυπό του στη ζωή του και των άλλων. Ο εθισμός περιλαμβάνει:

·         Καταναγκαστική ενασχόληση με τη συμπεριφορά, ενασχόληση με αυτήν.

·         εξασθενημένος έλεγχος της συμπεριφοράς.

·         επιμονή ή υπο δυσαρέσκεια, ευερεθιστότητα ή έντονη

·         λαχτάρα όταν το αντικείμενο —είτε είναι ναρκωτικό, δραστηριότητα ή άλλος στόχος— δεν είναι άμεσα διαθέσιμο , παρά τις ενδείξεις βλάβης.

Καταναγκασμός, μειωμένος έλεγχος, επιμονή, ευερεθιστότητα, υποτροπή και λαχτάρα — αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του εθισμού — κάθε εθισμός. Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι επιβλαβείς καταναγκασμοί εθισμοί: ένας ψυχαναγκαστικός, για παράδειγμα, έχει επίσης μειωμένο έλεγχο και επιμένει σε μια τελετουργική και ψυχολογικά εξουθενωτική συμπεριφορά όπως, ας πούμε, το επαναλαμβανόμενο πλύσιμο των χεριών. Η διαφορά είναι ότι δεν έχει καμία λαχτάρα για αυτό και, σε αντίθεση με τον εθισμένο, δεν παίρνει κανένα λάκτισμα από τον καταναγκασμό του.

Πώς ξέρει ο εξαρτημένος ότι έχει μειωμένο έλεγχο; Επειδή δεν σταματά τη συμπεριφορά παρά τις αρνητικές επιπτώσεις της. Δίνει υποσχέσεις στον εαυτό του ή σε άλλους να το παρατήσει, αλλά παρά τον πόνο, τον κίνδυνο και τις υποσχέσεις, συνεχίζει να υποτροπιάζει. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Μερικοί εξαρτημένοι δεν αναγνωρίζουν ποτέ το κακό που προκαλούν οι συμπεριφορές τους και δεν λαμβάνουν ποτέ αποφάσεις για να τους τερματίσουν. Μένουν στην άρνηση και τον εξορθολογισμό. Άλλοι αποδέχονται ανοιχτά τον κίνδυνο, αποφασίζοντας να ζήσουν και να πεθάνουν «με τον δικό μου τρόπο».

      Όπως θα δούμε σύντομα, όλοι οι εθισμοί -είτε στα ναρκωτικά είτε σε συμπεριφορές χωρίς ναρκωτικά- μοιράζονται τα ίδια εγκεφαλικά κυκλώματα και χημικές ουσίες του εγκεφάλου. Σε βιοχημικό επίπεδο, ο σκοπός όλων των εθισμών είναι να δημιουργήσουν μια αλλοιωμένη φυσιολογική κατάσταση στον εγκέφαλο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους, με την πιο άμεση λήψη φαρμάκων. Έτσι, ένας εθισμός δεν είναι ποτέ καθαρά «ψυχολογικός» όλοι οι εθισμοί έχουν βιολογική διάσταση.

      Και εδώ λίγα λόγια για τις διαστάσεις. Καθώς εμβαθύνουμε στην επιστημονική έρευνα, πρέπει να αποφύγουμε την παγίδα να πιστεύουμε ότι ο εθισμός μπορεί να περιοριστεί στις ενέργειες των χημικών ουσιών του εγκεφάλου ή των νευρικών κυκλωμάτων ή οποιουδήποτε άλλου είδους νευροβιολογικών, ψυχολογικών ή κοινωνιολογικών δεδομένων. Μια πολυεπίπεδη εξερεύνηση είναι απαραίτητη γιατί είναι αδύνατο να κατανοήσουμε πλήρως τον εθισμό από οποιαδήποτε οπτική γωνία, όσο ακριβής κι αν είναι. Ο εθισμός είναι μια περίπλοκη κατάσταση, μια σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και του περιβάλλοντός τους. Πρέπει να το δούμε ταυτόχρονα από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες—ή, τουλάχιστον, ενώ εξετάζοντάς το από μια οπτική γωνία, πρέπει να έχουμε κατά νου και τις άλλες. Ο εθισμός έχει βιολογικές, χημικές, νευρολογικές, ψυχολογικές, ιατρικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και πνευματικές βάσεις — και ίσως άλλες δεν έχω σκεφτεί. Για να φτάσουμε οπουδήποτε κοντά σε μια πλήρη εικόνα, πρέπει να συνεχίσουμε να κουνάμε το καλειδοσκόπιο για να δούμε ποια άλλα μοτίβα προκύπτουν.

       Επειδή η διαδικασία του εθισμού είναι πολύ πολύπλευρη για να γίνει κατανοητή μέσα σε οποιοδήποτε περιορισμένο πλαίσιο, ο ορισμός μου για τον εθισμό δεν έκανε καμία αναφορά στην «ασθένεια». Το να βλέπεις τον εθισμό ως ασθένεια, είτε επίκτητη είτε κληρονομική, τον περιορίζει σε ιατρικό ζήτημα. Έχει μερικά από τα χαρακτηριστικά της ασθένειας, και αυτά είναι πιο έντονα στους σκληροπυρηνικούς τοξικομανείς, όπως αυτοί με τους οποίους συνεργάζομαι στο Downtown Eastside. Αλλά ούτε για μια στιγμή δεν θέλω να προωθήσω την πεποίθηση ότι το μοντέλο της νόσου από μόνο του εξηγεί τον εθισμό ή ακόμη και ότι είναι το κλειδί για την κατανόηση του τι σημαίνει εθισμός. Ο εθισμός έχει «να κάνει» με πολλά πράγματα ταυτόχρονα.

 

 

  Μεταφρασμένο κείμενο από το βιβλίο " In the Realm of Hungry Ghosts: Close Encounters with Addiction - MD Gabor Maté (Author), Peter A. Levine Ph.D. (Foreword)

 

*Λίγα Λόγια για τον Ματέ

 Ο Καναδός γιατρός Γκάμπορ Ματέ είναι ειδικός σε θανατηφόρες ασθένειες, χημικά εξαρτώμενα άτομα, και οροθετικούς ασθενείς. Είναι φημισμένος συγγραφέας βιβλίων και αρθρογράφος γνωστός για τις γνώσεις του σχετικά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, στρες, χρόνιες παθήσεις και γονικές σχέσεις. Το θέμα του στο TEDxRio+20 ήταν ο εθισμός - από τα ναρκωτικά στην εξουσία. Από την έλλειψη της αγάπης έως την επιθυμία του να ξεφύγει κανείς από τον εαυτό του, από την ευπάθεια στην εύρεση εσωτερικής δύναμης - τίποτα δεν ξεφεύγει. Και διακινδυνεύει μια γενική και γενναιόδωρη συνταγή: "Βρείτε τη φύση σας και να είστε καλοί με τον εαυτό σας."