Βιβλιοθεραπεία: Το βιβλίο ως θεραπευτικό εργαλείο

 

Ένα πράγμα που άκουγα από ανθρώπους  που διάβαζαν το βιβλίο μου είναι πως οι ιστορίες τους έκαναν να ταυτίζονται με δικούς τους προβληματισμούς, συναισθήματα, σκέψεις, είτε οι ερωτήσεις που υπήρχαν στο τέλος κάθε κεφαλαίου τους κινητοποιούσαν ενεργητικά να αναστοχαστούν και μετέπειτα να καταγράψουν ερώτηματα που ξεπηδούσαν από τα δικά τους «ταβάνια του μυαλού τους», ή  πως γενικότερα η έννοια της Ταβανοθεραπείας και της ανάγκης να δημιουργήσουν χώρο και χρόνο για χαλάρωση, ξεκούραση και αναστοχασμό τους έδωσε μία νέα διέξοδο να στέκονται στη ζωή τους εκεί που δεν το είχαν αναλογιστεί πριν και να έχουν ένα επιπλέον τρόπο να διαχειρίζονται τον χρόνο, την ζωή τους, την καθημερινότητά τους.

Ακόμη πιο σημαντική ανατροφοδότηση  ερχόταν  ιδίως από ανθρώπους που εργαζόμουν μαζί τους θεραπευτικά και μέσα από τις ιστορίες που διάβαζαν στο βιβλίο, φέρνανε τις δικές τους ταυτίσεις, συναισθήματα και αναζητήσεις στις δικές τους προσωπικές ιστορίες, αποκτώντας ενίοτε περισσότερη εμβάθυνση, διορατικότητα ή κατανόηση των προσωπικών τους δυσκολίων, ενώ άλλες φορές οι ιστορίες έδιναν και παρείχαν  περισσότερη επιβράβευση, κουράγιο, αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία για τον προσωπικό τους αγώνα και την εξέλιξή τους.

Μέσα από αυτή την διαρκή ανατροφοδότηση αναρωτήθηκα περισσότερο για αυτή την θεραπευτική χροιά και το διάλογο που δημιουργούσε μετέπειτα το βιβλίο μου  σε ανθρώπους που εργαζόμουν ή γενικότερα και έτσι ήρθα σε επαφή με την έννοια της «Βιβλιοθεραπείας» που αρκετοί/ες δοκιμάζουν περισσότερο στο εξωτερικό, ενώ στην Ελλάδα ακόμη δεν είναι ευρέως γνωστό. Πως επιδρά το βιβλίο στην ψυχολογική και ψυχοσυναισθηματική μας κατάσταση, εν ολίγοις.

 

Τι αποτελεί η βιβλιοθεραπεία, με λίγα λόγια;

H Bijal Shal, που εργάζεται με άτομα και ομάδες με την μέθοδο της βιβλιοθεραπείας για προσωπική ανάπτυξη την ορίζει ως εξής : «Η βιβλιοθεραπεία είναι μια θεραπεία τέχνης που αξιοποιεί τη δύναμη των ιστοριών που μπορούν να θεραπεύουν. Η μαγεία βρίσκεται στη σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ του αναγνώστη και της γραφής/ βιβλίου, της μυθοπλασίας ή μη, της ποίησης ή του δοκιμίου και της μετέπειτα αντανάκλασης που προκαλεί στον αναγνώστη  μέσα στις σκέψεις, τα συναισθήματα, ή δημιουργώντας νέες παρατηρήσεις αλλά  και   εμπειρίες που διακινεί ή προκαλεί η γραφή και το βιβλίο».

Τυπικά η βιβλιοθεραπεία έχει μερικούς διαφορετικούς στόχους και επιδιώκει να βοηθήσει τον ‘πελάτη’ να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί  μαθαίνοντας την  ενσυναίσθηση και την διορατικότητα. Ο ‘πελάτης’ ταυτίζεται ιδανικά με έναν χαρακτήρα στο βιβλίο που επιτρέπει να μάθει από όλα όσα βιώνει ο χαρακτήρας, συμπεριλαμβανομένης της εμπειρίας  της ψυχολογικής κάθαρσης και προσωπικής ανάπτυξης.

 Αυτή η μάθηση στη συνέχεια εδραιώνεται μέσω της συζήτησης με τον θεραπευτή ή συντονιστή είτε ατομικά είτε σε ομαδικό περιβάλλον.

Το πλαίσιο της βιβλιοθεραπείας μπορεί να ποικίλλει καθώς υπάρχουν διαφορετικοί τύποι βιβλιοθεραπείας στην πράξη.

Η αναπτυξιακή (Developmental bibliotherapy)  βιβλιοθεραπεία γίνεται συνήθως σε εκπαιδευτικά ή ψυχαγωγικά περιβάλλοντα, για να βοηθήσει τα παιδιά ή τους ενήλικες να αντιμετωπίσουν κοινές προκλήσεις της ζωής, όπως ο εκφοβισμός ή οι επιλογές ζωής. Αυτά μπορεί να διευκολύνονται από τον συντονιστή με ειδική εκπαίδευση και στοχεύει ευρέως στην βιωματική διαδικασία και την προσωπική ανάπτυξη.

Η κλινική/ Θεραπευτική βιβλιοθεραπεία  (Clinical or therapeutic bibliotherapy) είναι η χρήση βιβλίων, ποίησης ή/και γραφής σε ένα πλαίσιο επαγγελματικής θεραπείας για τη θεραπεία ή αντιμετώπιση μιας διαγνωσμένης διαταραχής ή για τον μετριασμό των συμπτωμάτων και των επιπτώσεων των διαταραχών. Αυτό μπορεί να συμβεί σε ένα περιβάλλον ατομικής ή ομαδικής ψυχοθεραπείας.

Πως θα μπορούσε να λειτουργήσει συνοπτικά;

Παρόμοια με άλλες θεραπείες, η αρχική συνεδρία(ες) ο/η θεραπευτής/τρια ή συντονίστρια θα εστιάσει  στο να γνωρίσει, αξιολογήσει και κατανοήσει τα δυνατά σημεία και τους τομείς ανάγκης  και δυσκολίες ή αιτήματα του/της ‘πελάτη’. Στη συνέχεια, ο/η συντονιστής/τρια ή θεραπευτής θα αρχίσει να προτείνει βιβλία-πόρους με βάση τις ανάγκες του/της ‘πελάτη’ και τον τρόπο που χρησιμοποιεί.

Έτσι, έξω από το θεραπευτικό πλαίσιο, το άτομο θα διαβάσει το βιβλίο και θα φέρει σε επόμενες συναντήσεις μέρη από το βιβλίο που σχετίζονται με τα θέματα που το απασχολούν, με την προσωπική του ζωή, συναισθήματα, προκλήσεις, δυσκολίες και θα αναζητηθούν ταυτίσεις και αύξηση ενσυναίσθησης, κατανόηση, πιθανές άλλες διεξόδους επίλυσης, αναπλαισιώσεις, καθαρτικές ιδέες και ότι άλλο θα στοχεύει σε αυτό που το ίδιο φέρνει ως «αίτημα προς επεξεργασία, επίλυση» που χρειάζεται βοήθεια.

Παραδείγματος χάρη μπορεί κάποιος να έχει θέματα αυπνίας και να έχει ανάγκη να θέλει να δει γιατί συμβαίνει αυτό, ή να χρειάζεται να βελτιώσει τον ύπνο του. Σε ένα πλαίσιο βιβλιοθεραπείας θα μπορούσε να του προταθεί ένα βιβλίο όπως παραδείγματος χάρη ένα βιβλίο σχετικό με αυτό πχ Η λέσχη της αυπνίας του Levy Gabrielle που το θέμα συνοπτικά αποτελούν 5 ανθρώπους που αντιμετωπίζουν θέματα αυπνίας, με πολύ διαφορετικό background και ξεκινούν μία ομάδα για θέματα διαχείρισης αυπνίας με μία εξιδεικευμένη θεραπεύτρια. Έτσι το άτομο θα δει αρχικά αν ταιριάζει με το δικό του ζήτημα που αντιμετωπίζει και αν ναι, με ποιον χαρακτήρα βρίσκεται κοντά, αν ταυτίζεται, να βλέπει μέσα από εκεί κοινά θέματα ή διεξόδους πάνω στο δικό του ζήτημα, τι συναισθήματα ή άλλες σκέψεις διακινούνται, τι άλλα πράγματα, γεγονότα σχετίζονται μέσα από τις ιστορίες με τη δική του ζωή και σχέση με την αυπνία κ.ο.κ.

Ή στο πεδίο των εξαρτήσεων όταν εργαζόμουν οι άνθρωποι που μπορεί να αντιμετώπιζαν προβληματική χρήση με τα τυχερά παιχνίδια, βρίσκανε πολύ μεγάλο κουράγιο, νόημα, ενδιαφέρον και ουσιαστική δέσμευση με την δική τους θεραπευτική διεργασία σε βιβλία βιογραφίας ανθρώπων που είχαν βρεθεί αντιμέτωποι με το ίδιο ζήτημα π.χ Ηλίας Αναστασιάδης- Δευτέρα από Key Books, που δηλώνανε πόσο κουράγιο τους έδινε ο αγώνας ενός άλλου ανθρώπου και βρίσκανε ταυτίσεις, ή την  ενδυνάμωση μέσα από την προσπάθεια του ήρωα να πολεμήσει τον εθισμό του, ή πόσο συνέβαλε η αφήγηση του ήρωα να αποστιγματίσουν το δικό τους πρόβλημα που φέρανε με συναισθήματα ντροπής  όταν κάποιος άλλος δημόσια σε ένα βιβλίο μιλούσε θαρραλέα για την εξάρτηση από τον εθισμό και τις καθημερινές μάχες που έδινε κ.ο.κ.

Τα βιβλία και ιδίως οι βιογραφίες αποτελούν ένα πολύ θετικά συνταρακτικό μέσο και κινητοποιητικό για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάποιο είδους ψυχική πάθηση, εξάρτησης και άλλες ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες και κοινωνικούς αποκλεισμούς και διακρίσεις καθώς νιώθουν αρχικά ότι «δεν είναι μόνοι» και «κάποιος εκεί κάπου μακριά τους καταλαβαίνει» (λόγια θεραπευόμενων από συνεδρίες).

Βέβαια τα βιβλία μπορεί να έχουν σχέση με ψυχική υγεία μπορεί όμως να είναι εντελώς ελεύθερα και να προέρχονται από το κόσμο της λογοτεχνίας, της ποίησης και αλλού αρκεί να δίνει την πρόσβαση στο άτομο να κάνει μία ταύτιση δική του ή ενός αλλού προσώπου με έναν ήρωα, με κοινές συνθήκες ζωής, φαινόμενα κοινωνικά, προκλήσεις, δυσκολίες, ευκαιρίες που θα του δώσουν την ευκαιρία να στοχαστεί, να εμβαθύνει, να επεξεργαστεί, να διαπραγματευτεί, να βρει ανακούφιση, κάθαρση, λύτρωση, δικαίωση και ό,τι άλλο χρειάζεται που θα αποτελέσει είτε χώρο για προσωπική εξέλιξη είτε χώρο για ανακούφιση σε περιόδους κρίσεων.

Τυπικά, εάν η βιβλιοθεραπευτική εργασία γίνεται με θεραπευτή σε θεραπευτικό πλαίσιο συνεργασίας, τότε δεν γίνεται ως αποκλειστικός τρόπος θεραπείας και λειτουργεί συμπληρωματικά ως ένα ακόμη εργαλείο ή θεραπευτική τεχνική.

 Η εργασία της βιβλιοθεραπείας μπορεί να γίνει σε συνδυασμό με γνωσιακή συμπεριφορική, ψυχοδυναμική ή οικογενειακή θεραπεία. Επειδή είναι συνήθως φθηνό μέσο, είναι ιδιαίτερα επωφελές για ασθενείς που μπορεί να έχουν έλλειψη χρόνου ή χρηματοδότησης. Οι θεραπευτές μπορεί να είναι σε θέση να έχουν λιγότερο συχνές συνεδρίες με τον ασθενή μόνο σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα για να συζητήσουν και να επεξεργαστούν ένα μεγάλο μέρος της εργασίας που ο ασθενής κάνει εκτός συνεδριών.

 

Η αποτελεσματικότητα της βιβλιοθεραπείας ως εργαλείο.

Αρχικά να ξεκαθαρίσω, ότι δεν κάνουν όλα για όλους/ες. Είτε γιατί το άτομο δεν έχει χρόνο για διάβασμα, είτε γιατί δεν του αρέσει, δεν αποτελεί για αυτές τις περιπτώσεις έναν ενδεδειγμένο τρόπο για προσωπική εργασία. Όμως αν το άτομο αγαπά ή ενδιαφέρεται για την λογοτεχνία και λατρεύει τα βιβλία και έχει χρόνο για μελέτη, η βιβλιοθεραπεία ως διεργασία αποτελεί μία επιπλέον μέθοδος και εργαλείο που έχει αρκετά οφέλη για το άτομο είτε στην προσωπική του ανάπτυξη είτε στην μείωση των συμπτωμάτων του.

Πολλοί με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιούν τα βιβλία ως ένα μέσο δέσμευσης με το θεραπευτικό πλαίσιο και την διαδικασία και δημιουργούν ένα πιο ισχυρό δεσμό με την θεραπεία ή την εξέλιξή τους. Τα άτομα μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τα συναισθήματα του χαρακτήρα/ ήρωα  και να αναπτύσσουν δεξιότητες ενσυναίσθησης, μπορούν να μάθουν βελτιωμένες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων στην δική τους ζωή μέσα από την ιστορία ενός ήρωα ή μπορούν να βελτιώσουν πτυχές της ζωής όπως η κοινωνική συμπεριφορά και η πολιτιστική τους ταυτότητα.

Μπορεί ένα βιβλίο να συμβάλλει να μειωθεί η μοναξιά στις δυσκολίες, το θάρρος και το κουράγιο  ότι και κάποιος άλλος το κατάφερε σε μια συγκεκριμένα συνθήκη, θα μπορούν να βρουν νέα εργαλεία ή τρόπους να ανταπεξέρχονται στις δυσκολίες, θα εμπνεύσουν δημιουργικά το άτομο σε νέες κατευθύνσεις ενώ μερικές άλλες φορές θα βρίσκουν ή τοποθετούν  τα προβλήματα έξω από αυτούς και θα τα σχετίζουν με κοινωνικές αδικίες και αποκλεισμούς μέσα από την ιστορία ενός άλλου ήρωα που αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις και έτσι το άτομο μπορεί να δει κάτι αποστασιοποιημένα και να το κρίνει αντικειμενικά, κάτι που τον/τη δυσκολεύει για τον/την ίδιο/α (π.χ κάποιος που είναι άνεργος και επιβαρυμμένος ψυχικά  θα μπορούσε να δει έναν ήρωα που αντιμετωπίζει μέσα από την αφήγηση παρόμοιες προκλήσεις και έτσι το άτομο θα βοηθηθεί ουσιαστικά  να δει το πρόβλημα έξω από αυτόν ως οι κοινωνικες/οικονομικές και πολιτικές προεκτάσεις που συνηγορούν στο πρόβλημα παρά στην “αδυναμία ή ανεπάρκεια” του ίδιου.)

Ένα βιβλίο αποτελεί ένα εσωτερικό ταξίδι. Ένα βιβλίο όπως και άλλα μέσα τέχνης, μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό εργαλείο στην βάση της προσωπικής μας ανάπτυξης, θεραπείας και καλλιέργειας των υγειών μας πλευρών. Τα βιβλία, ιστορίες, λογοτεχνία μας συνδέουν με τους άλλους και καταφέρνουν να συνδέσουμε τις κουκκίδες στις δικές μας ιστορίες και τελικά κρατάμε τους καθρέφτες μας καθαρούς για να μπορούμε να δούμε αληθινά και πολύπλευρα τον εαυτό μας και να γίνουμε κατανοητοί.

Όσοι διαβάζετε βιβλία, ακόμη και αν δεν έχετε σχετιστεί ενεργά με ένα βιβλίο, αν τώρα το σκεφτείτε, θυμάστε να διαβάσατε ένα βιβλίο που η ιστορία ή ο ήρωας σας έδωσε κουράγιο σε μία περίοδο δύσκολη για εσάς, έμπνευση και κινητοποίηση να δοκιμάσετε νέα πράγματα ή καταλάβατε περισσότερα πράγματα για την ζωή σας μέσα από την δική του/της ιστορία? Θυμάστε ένα βιβλίο να σας προβλημάτισε βαθιά ή να σας ανακούφισε; Αν είστε λάτρης του βιβλίου, αν και μπορεί όχι συνειδητά, θα θυμηθείτε αρκετές στιγμές που το βιβλίο αποτέλεσε ένα ουσιαστικό ‘καύσιμο’ στην ψυχική σας υγεία και ψυχοσυναισθηματική σας κατάσταση!

 

Από: Χριστίνα Πανταζή

 

 

Βιβλιογραφία:

 

 

https://www.booktherapy.io/

https://www.theraplatform.com/blog/774/bibliotherapy

 

Βιβλία:

Χριστίνα Πανταζή. «Ιστορίες Ταβανοθεραπείας: Πως η γραφή από θεραπευτική έγινε δημιουργική». Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ

Ηλίας Αναστασιάδης. «Δευτέρα». Εκδόσεις Key Books.

Levy Gabrielle. « H λέσχη της αυπνίας». Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ