Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι και η συμπερίληψη

melancholy- Edward Munch

 

«Δεν είσαι σαν και εμάς»

« Δεν έχεις τα ίδια γούστα σαν και εμάς, την ίδια μουσική, τα ίδια ρούχα, την ίδια αισθητική.»

«Δεν έχεις τα λεφτά σαν και εμάς»

«Δεν είσαι η ίδια φυλή σαν και εμάς»

« Διαφέρεις και εμείς θέλουμε κάτι παρόμοιο, κάτι εύκολο»

«  Είμαστε διαφορετικοί κόσμοι»

« Είμαστε εμείς και εσείς είστε οι άλλοι»

«Δεν είσαι τόσο όσο εμείς, υπολείπεσαι»

«Δεν είσαι τόσο σούπερ όσο εμείς»

 

…Και άμα το διαφορετικό δεν είναι σαν και εμάς, και αν οι άλλοι διαφέρουν από εμάς επειδή δεν είναι σαν και εμάς, τότε εμείς ποιοι είμαστε…;

Στην σημερινή εποχή ακούμε πολύ να γίνεται λόγος για την λέξη «συμπερίληψη». Υπάρχουν αυτοί που την όποια διαφορετικότητα απορρίπτουν και εκείνοι που παλέυουν να δεχτούν. Και αυτό γιατί η λέξη συμπερίληψη πάντα ενέχει την διαφορετικότητα και είναι μία πολύ μεγάλη συνθήκη να αντέξεις πρώτα και μετά να δεις αν έχει νόημα για σένα να χωρέσεις κάτι που είναι ανοίκειο από εσένα. Και να συμπεριλάβεις. Το κάτι άλλο, το κάτι άγνωστο, το ανοίκειο. Αυτό που θα σε ξεβολέψει. Που θα σε γειώσει. Που θα σε εξελίξει. Αυτό που θα σε προσγειώσει και θα σε κάνει πιο ενήλικα. Έτσι και αλλιώς και ετυμολογικά  η λέξη συμπερίληψη αποτελείται από: το σύν + περί +  λαμβάνω.

Αποδέχομαι τη διαφορετικότητα των ανθρώπων γύρω μου και αυτών που συναντώ. Με την συμπερίληψη δημιουργώ το έδαφος βασικά να εμπλουτιστώ, να μεγαλώσω, να εξελιχθώ. Να διευρύνω. Κάποιοι έχουν διαφορετικά επαγγέλματα, θρησκεία, γνώσεις, χρήματα, χρώμα, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό, εμφάνιση, ανατομία. Πώς θα μπορούσε μέσα σε μια κοινωνία να είμαστε όλοι ίδιοι, αφού ο καθένας από μας είναι μοναδικός;

Κάτι το οποίο φαντάζει πλέον κλισέ, καθώς το θεωρούμε ίσως αυτονόητο, είναι το να μπορέσουμε να αποδεχτούμε το άλλο. Η αποδοχή όμως δεν είναι μονομερής, αλλά από κοινού. Όταν σε μία συνθήκη η μία πλευρά ζητάει αποδοχή, σημαίνει ότι θα πρέπει να την δίνει. Αλλιώς υπάρχει μία ανισότιμη συνθήκη που μία πλευρά θα πρέπει πάντα να δίνει και η άλλη να την λαμβάνει.

 Βέβαια σε ό,τι αφορά τις καταστάσεις που κάποιος έχει ένα προνόμιο απέναντι στον άλλο, όποιο και να είναι αυτό, χρειάζεται να λάβουμε πολύ υπόψην μας ότι κάποιος που έχει μία προνομιακή θέση έχει ένα μεγαλύτερο πλεονέκτημα και έτσι πρέπει και να δώσει περισσότερο (πχ κάποιος που είναι αρτιμελής πρέπει να μπορεί να καταλάβει καποιον που δυσκολεύεται περισσότερο ακριβώς επειδή βιώνουν μία διαφορετική πραγματικότητα και για αρχή να συναισθανθεί) Αυτό είναι και η συμπερίληψη από τα πάντα, μέχρι και τις ανθρώπινες σχέσεις.

 Βέβαια κάποιος για να το κάνει όταν είναι σε μία προνομιακή θέση θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσει και να συνειδητοποιήσει την προνομιακή του θέση, θα πρέπει να ξέρει από ποια θέση εκείν@ μιλά. (είμαι άντρας και μιλάω για τις γυναίκες και χρειάζεται να ξέρω κοινωνικά τις κοινωνικές ανισότητες. Είμαι αρτιμελής και μιλάω για ανθρώπους με αναπηρία.  Είμαι ψυχικά υγιής και μιλάω για ανθρώπους με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Είμαι αδύνατος και μιλάω για ανθρώπους με παχυσαρκία. Είμαι πλούσιος και μιλάω για ανθρώπους που είναι φτωχοί και πάρα πολλά άλλα πράγματα που θέτει η κοινωνική μας πραγματικότητα.)

Για να το πάμε στις ανθρώπινες σχέσεις, και να φύγουμε από τα κοινωνικά ζητήματα που εμπλέκουν και την διαθεματικότητα- που θα εξερευνήσουμε μία άλλη φορα- η οποία αναγνωρίζει ότι η κοινωνική πραγματικότητα είναι χτισμένη σε ανισότητες σε όλα τα σχεδόν τα πράγματα, θα το αφήσουμε προς το παρόν.

Ας πάμε στις ανθρώπινες σχέσεις.

«Προσπαθώ να καταλάβω ποια κομμάτια σου μου είναι ξένα σε μένα και γιατί. Και να δω αρχικά αν τα αντέχω ή όχι μετέπειτα να τα εμπεριέξω, να κάνω χώρο να χωρέσεις όταν και εσύ κάνεις το ίδιο για μένα- δηλαδή προσπαθείς το ίδιο για μένα- σε μία συνθήκη αμοιβαίου αλληλοσεβασμού.»

Οι άνθρωποι θα έρθουν πολύ γρήγορα κοντά και θα βιώσουν έλξη στην αρχή δημιουργώντας σχέσεις για πράγματα κοινά: για άλλους ένα κοινό βίωμα, για άλλους μία κοινή σχολή, μία κοινή φιλοσοφία, μία κοινή αγάπη, μία κοινή τέχνη κ.ο.κ.

Όμως αυτά που θα κάνουν μία σχέση να πάει σε μία μεγάλη πίστα είναι η διαφορές. Εκεί που αντιδρά ο ένας έτσι και ο άλλος διαφορετικά, εκεί που ο ένας βιώνει τα πράγματα έτσι και ο άλλος διαφορετικά, εκεί που σκέφτεται ο ένας έτσι και ο άλλος διαφορετικά κ.ο.κ. Και εκεί έρχεται το πραγματικό ερώτημα για το καθένα, αφού λάβουμε υπόψιν ότι το κάτι διαφορετικό και ξένο «μας προσγειώνει», μας κάνει να νιώθουμε άβολα μέχρι και το σημείο να μας ζορίζει αρκετά. Και να δούμε τι θα το κάνουμε αυτό και πως θα τοποθετηθούμε τόσο μέσα μας όσο και στην σχέση.

Τότε είναι η στιγμή ο καθένας να τοποθετήσει την ερώτηση μέσα του: Το αντέχω αυτό το διαφορετικό στον άλλον; Και γιατί με δυσκολεύει, άραγε; Τι έχει αυτή η διαφορετικότητα να πει για μένα; Σε ποια- συνήθως άκαμπτη στάση, συμπεριφορά, αντίληψη, με προ(σ)καλέι να στοχαστώ; Θέλω να μείνω ασφαλής σε αυτό που είμαι και να μην μπω καθόλου σε αυτή την διαδικασία με κόστος να παραμείνω στάσιμος ή αντέχω να με εξερευνήσω, να πάω όλο και πιο βαθιά μέσα μου και να καταλάβω ακόμη περισσότερα για μένα σε αυτό το πάντα «κάτι διαφορετικό» που φέρνει ο άλλος απεναντί μου με κόστος να βιώσω την αβεβαιότητα, το χάος, την αστάθεια με μία πολύ πιθανή συνέπεια να εξελιχθώ; Τι αντέχω και τι όχι; Τι χρειάζομαι; Και εν τέλει, ποιος είμαι και περισσότερο…ποιος θα ήθελα να είμαι;

H συστημική θεραπεύτρια Βιρτζίνια Σατίρ, μιλώντας για τις ερωτικές σχέσεις- αλλά μπορούμε να το βρούμε σε κάθε επαφή- έλεγε ότι τα κοινά μας φέρνουν κοντά, αλλά οι διαφορές μας εξελίσσουν. Στην αρχή θα γοητευτούμε από τα κοινά και ιδίως από πολύ βασικές μας αρχές, αξίες, ανάγκες. Όμως μετά πιθανά θα από-γοητευτούμε. Θα χαλάσει η ζαχαρένια μας ή «τα παιδικά μας κομμάτια που πάντα ψάχνουν το ίδιο και το όμοιο.» Αν ο κοινός τόπος αλήθεια είναι κάτι που αξίζει, οι αλήθειες μας, οι ανάγκες μας, οι διαφορές θα είναι κάτι που θα μας πάει μπροστά, όσο και να είναι ένας ανήφορος που θα ζορίσει. Αν ο κοινός τόπος δεν υπάρχει, καμία σύνδεση δεν μπορεί να λάβει τόπο.

Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι είναι όταν επιλέγουμε να μείνουμε στάσιμοι. Φοβικοί σε κάτι διαφορετικό. Ανασφαλείς σε αυτό που θα «πει ο κόσμος μας», ακόμη και αν τον έχουμε εσωτερικεύσει. Φοβισμένοι σε ρίσκα. Τρομοκρατημένοι να μας γνωρίσουμε βαθύτερα, που σημαίνει να δούμε και πράγματα που ίσως πρώτα εμάς για τους εαυτούς μας θα απογοητευτούμε αλλά θα πρέπει να μας κατανοήσουμε, συγχωρέσουμε, αντέξουμε. και εν τέλει να μας αποδεχτούμε, δυναμώσουμε, αγαπήσουμε και υπερασπιστούμε.

Αλλά όσο κατοικούμε στην χώρα της αβάσταχτης ελαφρότητας του είναι, στην εμμονή μας να θέλουμε μόνο τον όμοιο, μόνο τον ίδιο με εμάς καταφέρνουμε απλά να παραμένουμε σε μία επιβιωτική συνθήκη μόνο με το να είμαστε ασφαλείς στην βολική επιφάνεια. Της απελπισμένης αποδοχής από την ομάδα που είμαστε με κάθε κόστος εξερεύνησης εαυτού.

Στην τελική όλα είναι δύσκολα. Και να παραμένουμε στάσιμοι είναι δύσκολο και να εξελισσόμαστε. Και τα δύο έχουν κάποια «οφέλη», απλά το ένα είναι προσωρινό και το άλλο όχι. Όπως πολύ σοφά έλεγε ένας διατροφολόγος, «το να τρως ότι γουστάρεις με junk food, να τρως άπειρα γλυκά ίσως έχει ένα προσωρινό όφελος με το να απολαμβάνεις και να μην σκέφτεσαι και το πως πρέπει να είσαι υγιής. Από την άλλη τα παραπάνω κιλά και η τοξίνη που βάζεις στο σώμα είναι το κόστος σου. Όμως το να είσαι υγιής- αν δεν το ξές- σίγουρα θέλει ενέργεια, εκπαίδευση, όρεξη για μάθηση, ξεβόλεμα από παραμέληση. Και αυτό χρειάζεται υπομονή, χρόνος, όρεξη για υγεία και αυτό είναι το κόστος. Όμως το όφελος είναι μακροχρόνιο και είναι η υγεία και η φροντίδα που δίνεις στον εαυτό σου. Συνεπώς και τα δύο είναι δύσκολα. Επέλεξε το δύσκολο σου…»

Και το να βολεύεται κάποιος επιλέγοντας μόνο τα οικεία και το ασφαλές απορρίπτοντας το κάθε διαφορετικό  ή να επιλέγει αυτό που του αρέσει μόνο έχει κόστος και το να εξελίσσεσαι με το να επιλέγεις να δείς και νέα, ποικίλα και διαφορετικά πράγματα ξεβολεύοντας σε είναι επίσης δύσκολο.

Το κάθε άτομο, στην τελική θα κάνει την επιλογή του δικού του δύσκολου.

Η συμπερίληψη σημαίνει ότι μέσα σε έμενα θα κάνω ένα νέο χώρο που θα υπάρχεις και εσύ. Με την διαφορετικότητα σου, που μπορεί και να μην κατανοώ πάντα, να με δυσκολεύει αλλά πάντα να σέβομαι. Πάντα να έχεις αξία ως ανθρώπινο όν. Γιατί η εμμονή με το οικείο και μόνο με το γνωστό με αφήνει μόνο να μένω σε αυτά που ξέρω και να κατοικώ στην βεβαιότητα και την ασφάλεια. Και ότι μου το ταράζει, εγώ το απορρίπτω. Και στην αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι το κάτι διαφορετικό, δεν χωρά.

 

*Το βιβλίο του Κούντερα, από το οποίο προήλθε ο τίτλος του κειμένου αυτού, Εξετάζει μέσα από την μυθοπλασία των ηρώων τον αγώνα ανάμεσα στην ελαφρότητα και στο βάθος, στον εαυτό και τους άλλους, στα κοινά και τα διαφορετικά.  Και στο τι τελικά, υπαρξιακά είναι μία ζωή που αξίζει για το καθένα να βιωθεί.

 

Από: Χριστίνα Πανταζή